Het verlangen, de lust en de aantrekkingskracht. Allemaal zouden deze gevoelens afkomstig zijn van cupido. De god van de liefde. Veel mensen denken bij Cupido, of Eros (zijn Griekse benaming) aan een baby met vleugels, die wild pijlen afschiet naar vele stervelingen om zo chaos en liefde te brengen. Toch ziet hij er binnen de kunst vaak erg verschillend uit. Hoe hij van man naar een klein jongentje is veranderd door de jaren heen en wat dit betekend dat hebben we voor je uitgezocht.
Het verhaal
Een belangrijk aspect dat bepaalde hoe Eros werd afgebeeld was zijn meest typerende verhaal met zijn geliefde Psyche. Het verhaal begint met Psyche, een koningsdochter met twee zussen. Zij was zo mooi dat niemand met haar durfde te trouwen.
Haar ouders maakte zich zoveel zorgen om haar dochter dat ze naar het orakel van Apollo gingen om advies te vragen. Daar werd hun verteld ‘’ De maag is bestemd als bruid voor een onsterfelijke minnaar. Haar toekomstige man wacht op haar op de top van de berg. Goden noch mensen kunnen weerstand bieden tegen hem, die een monster is’’. Met deze woorden werd Psyche naar de top van de berg gebracht om daar opgehaald te worden door Zephyros één van de vier winden.
Hij bracht haar in een diepe slaap en werd zo naar het kasteel van Eros gebracht. Een kasteel zo mooi dat het niet door mensen gemaakt kon worden. Hier werd haar verteld dat alles van dit prachtige kasteel van haar was met de bijbehorende bedienden met de voorwaarde dat ze de beheerder van het kasteel niet mocht zien. Zo kwam Eros alleen als het donker was en ging weer weg voordat het licht werd. Ondanks het gesmeek van Psyche wilde hij niet gezien worden. Zijn rede hiervoor was dat het enige wat hij van Psyche wilde was liefde en dat hij werd behandeld als een gelijke.
Van deze onzekerheid werd Psyche zo ongelukkig dat ze aan de mysterieuze man vroeg of haar zussen mochten langskomen. Nadat haar zussen waren opgehaald door Zephyros was het een kwestie van tijd voordat Psyche ondervraagd werd door haar zussen over zijn uiterlijk. Waarop zij antwoordde dat ze niet wist hoe deze geheime man eruit zag. Haar zussen raadde haar aan om het licht aan te doen terwijl hij sliep om te kijken hoe hij eruit zag. Met het plan om zijn hoofd eraf te hakken als hij een monster bleek te zijn.
Het duurde een tijdje voordat ze luisterde naar de raad van haar zussen, maar na een tijdje nam de nieuwsgierigheid de overhand en deed ze het licht aan om de man te zien die naast haar lag. De persoon naast haar was geen monster, maar het knapste wezen dat ze ooit had gezien met gouden krullen, witte vleugels en rood gekleurde wangen. Doordat op Eros een druppel olie viel, werd hij wakker en vloog zo het raam uit. Om haar nog toe te spreken met de woorden ‘’ O domme Psyche, is dit hoe jij hoe jij mijn liefde terugbetaalt? Denk jij dat ik, die mijn moeders wil heb genegeerd en jou tot mijn vrouw heb gemaakt, een monster ben en wil jij mijn hoofd afhakken? Ga terug naar je zussen wier advies je, in tegenstelling tot dat van mij, wel hebt opgevolgd, ik zal je straffen door je voor altijd te verlaten. Liefde kan niet ergens wonen waar achterdocht leeft.’’
Toen Psyche de volgende ochtend wakker werd lag ze op een open vlakte met haar zussen. Haar zussen wilde na het horen van haar verhaal met Eros trouwen. Zij gingen daarom terug naar de berg, waar ze van de berg afvielen en stierven. Psyche ging naar de tempel van Aphrodite, waar ze vier verschillende taken kreeg van Aphrodite, de godin der liefde om zo te bewijzen dat ze de juiste echtgenote was voor Eros. Toen zij deze onmogelijke opdrachten moest uitvoeren werd ze stiekem geholpen door verschillende goden. Tot de laatste opdracht want toen faalde Psyche, waardoor Eros haar te hulp schoot. Zo vlogen ze uiteindelijk hand in hand terug naar Olympus, waar Psyche werd voorgesteld als bruid van Eros en zo het eeuwige leven verkreeg.
De vormgeving
Nu je het meest kenmerkende verhaal rondom Eros oftewel Cupido kent, zul je vele patronen van dit kenmerkende verhaal binnen de kunst terug zien. De rede dat beide namen door elkaar gebruikt worden komt doordat mythografen in zowel de middeleeuwen als de renaissance de verschillende aspecten van zowel Eros als Cupido versmolten.
Het is bekend dat Eros in de periode van de Griekse oudheid werd vormgegeven als een jongen of slanke jeugd, waar de focus lag op zijn seksuele kracht. Pas later lijkt er een verandering plaats te hebben gevonden waardoor hij als een kleinere jonger of zelfs baby achtig werd vormgegeven. Deze verandering ontstond waarschijnlijk doordat hij in latere satirische teksten van Griekse dichters wordt voorgesteld als een geblinddoekt kind. Dit beeld dat toen werd geschetst zou dan uiteindelijk de voorloper zijn geworden van de mollige renaissance cupido.
Hieronder links is het moment afgebeeld dat Psyche een blik probeert te werpen op Eros, midden in de nacht. Hij wordt afgebeeld als een knappe jonge man om zo nadruk te leggen op zijn seksuele kracht. Diezelfde kracht zien we terug in het rechter beeld waarin de hereniging van Cupido en Psyche wordt afgebeeld.
Twee schilderijen met Cupido als inspiratie. Links heet: "Psyche en de slapende Eros" en is gemaakt door Peter Paul Rubens.
Rechts zie je de hereniging van Cupido en Psyche (CA. 1789 - 1792) en is gemaakt door Jean Pierre Saint Ours.
De manier waarop Cupido of Eros werd vormgegeven was vaak essentieel, omdat je zo kon zien op wat voor liefde de kunstenaars doelde. Zo is in het schilderij ‘La Primavera’ cupido vormgegeven als een klein mollig kind met peil en boog. Hiermee probeerde de kunstenaar duidelijk te maken dat het speelse liefde was. Toch heeft Sandro Botticelli de kunstenaar van dit stuk, Cupido ook een blinddoek gegeven om zo weer te geven hoe oncontroleerbaar deze liefde was.
Hierboven ‘La Primavera’ dat rond 1482 is gemaakt door Sandro Botticelli.
In het schilderij genaamd ‘'The Allegory of Venus and Cupid’ probeert de kunstenaar Angolo Bronzino precies het tegenover gestelde te laten zien. In dit schilderij wordt Cupido vormgegeven als een tiener met mooie vleugels en een erotische houding waarbij hij Venus bijna een zoen op de mond geeft. Venus en Cupido zijn naakt in dit stuk omdat de kunstenaar zo de link probeert te leggen naar het menselijk lichaam. Zowel toen als nu wordt het lichaam geassocieerd met seks, erotiek en vruchtbaarheid waar beide goden voor staan.
Linksboven : The Allegory of Venus and Cupid gemaakt door Agnolo Bronzino in c. 1545.
Rechtsboven : zien we Amor Vincet Omnia van Caravaggio (Liefde overwint alles).
Tot slot is dus de introductie van zowel Cupido als Eros als klein kind door de satirische teksten van Griekse dichters ontstaan. Niettemin worden beide vormen zowel de volwassene als kleine versie voor beide gebruikt met de bedoeling om zo te laten zien wat voor soort liefde het betrekt. Zie je Eros of Cupido in schilderij, kijk dan vooral goed naar hoe hij wordt vormgegeven, zo kom je misschien achter interessante details die je in eerste instantie niet zou hebben opgemerkt.
Artikel geschreven door Max