De fetisj en de absolute toewijding

De meesterlijke beeldtaal van Arjan Spannenburg

Wie de naam Arjan Spannenburg op het eerste gezicht niet kent, is óf geen fetisjliefhebber óf heeft een enorm gat in zijn opvoeding, dat hij nu kan dichten. Maar ook als de naam van de Nederlander (geboren 1978) uit Texel je niet direct bekend voorkomt, ben je zeker al eens in aanraking gekomen met zijn meesterlijke beeldtaal. Spannenburg weet als geen ander te spelen met licht en schaduw en legt intieme momenten van passie, lust en de zoektocht naar de eigen identiteit vast. Hij is vooral dol op jongens op de drempel van volwassenheid. Spannenburg is een graag geziene gast in tal van galeries en won diverse prijzen voor zijn meesterwerken. En als we naar zijn beelden kijken, beseffen we dat hij altijd een stukje van zichzelf in zijn foto's opneemt, verpakt in deze fragiele constructie van tijd, fetisj en vergankelijkheid.

Arjan, je hebt de afgelopen jaren naam gemaakt in de fetisjgemeenschap met je zeer indrukwekkende foto's. Zelf zeg je dat jouw beelden ook altijd gaan over de zoektocht naar identiteit. Zou je ons daar wat meer over willen vertellen?

Als het over identiteit gaat, hebben we het over een uiterst complex onderwerp. Ontdekken wie je bent is voor veel mensen vaak een lange zoektocht geweest, gevolgd door proberen jezelf vervolgens te accepteren. Maar al te vaak zie ik mensen hiermee worstelen. Soms lopen ze weg van delen van hun identiteit, terwijl anderen het helemaal proberen te verbergen. Voor mij was het niet anders, want wil je zijn wie je bent? En als je jezelf dan eindelijk accepteert, heeft de halve wereld meteen een mening over je of waar je je mee identificeert. Met mijn foto's geef ik de kijker een kijkje in mijn wereld, laat ik mijn mening zien en hoe ik de wereld zie en ervaar. In mijn creatieve werk probeer ik elementen als kwetsbaarheid weer te geven, maar ook de schoonheid en kracht die het bevat. Het is voor mij ook een zoektocht naar balans in het leven, waarbij de toevoeging van fetisj een extra dualiteit in het werk brengt. De fetisj versterkt de contrasten tussen de emoties en elementen die te zien zijn. Verschillende kijkers zien mijn werk op heel verschillende manieren, afhankelijk van hun eigen achtergrond. Het werk LOVED is daar een goed voorbeeld van. De een ziet alleen een jongen die ruw wordt opgehangen en mishandeld. Een ander ziet een erotisch beeld waarin het BDSM-spel tot leven komt, met het wederzijdse vertrouwen dat zo ontzettend belangrijk is. Mijn inspiratie voor het beeld kwam van de vele nare woorden richting de LGBTQ gemeenschap die ik op straat hoorde.

Je wilde jonge homo's aanmoedigen. Maar je hebt gelijk, heel wat mensen van de straat zouden de foto waarschijnlijk gewoon pervers noemen. Het woord liefde lijkt daar helemaal geen plaats te hebben.

Ik denk dat niet alleen heteroseksuelen negatief denken over fetisj, ook binnen onze gemeenschap zie ik nog opvallend veel onderlinge haat en verdeeldheid. Mijn foto LOVED in het bijzonder gaat over liefhebben. Niet meer en niet minder. Ik wil gewoon mogen zijn wie ik ben. Toen ik deze foto plaatste, werd ik overweldigd door de enorme hoeveelheid haatdragende commentaren van alle groepen mensen. Mensen namen niet eens de tijd om naar de foto te kijken en erover na te denken - ze zagen alleen twee ruwe handen die een geketende jongen vasthielden. Daaruit trokken ze op sociale media direct de conclusie dat het een perverse afbeelding was van een misbruikte en verkrachte jongen. Wat mensen niet begrijpen van LOVED is dat het ook een vorm van liefde is. Misschien niet zoals mensen het zelf zien, laten we het onorthodox noemen. Maar dat is hoe liefde eruit kan zien in de fetisjwereld. Als er sprake is van absolute toewijding, betrokkenheid en vertrouwen, zijn dat elementen die een relatie veel meer diepgang geven. Voor buitenstaanders is dit misschien oppervlakkig of misschien een nachtmerrie, maar voor anderen kan het juist een extreme vorm van wederzijds vertrouwen en romantiek zijn. Ik denk dat veel mensen het idee hebben dat fetisj alleen over seks gaat en dat het vooral achter gesloten deuren thuishoort. Als het dan plotseling in het openbaar zichtbaar wordt, is de reactie vaak negatief.

Kan het zijn dat juist de fetisj een mogelijkheid is om dieper in het wezen van een ander te duiken en misschien nog meer van hem te leren houden?

Absoluut. Spelen met fetisj gaat veel verder dan de vaak oppervlakkige seksafspraakjes. Toen ik net uit de kast kwam, vond ik al snel toegang tot fetisj en fotografeerde ik veel fetisj-liefhebbers op een festival. Al vrij snel ontdekte ik dat de opvattingen die mij in mijn opvoeding en door de maatschappij waren ingeprent, niet klopten. Ik leerde al snel dat fetisjisten, en ook BDSM'ers, veel zachtaardiger en vriendelijker zijn dan ik had verwacht. Langzaamaan verdiepte ik me meer in deze wereld en ontdekte ik hoe fetisj wederzijdse relaties kan helpen verdiepen. Voor mij is het uiterst belangrijk om een basis van wederzijds vertrouwen te hebben. Spelen vereist aandacht en tijd om elkaar te observeren, te bewonderen en aan te voelen. Daarnaast vereist het toewijding aan de ander. Immers, of men nu een onderdanige of dominante rol heeft, zonder toewijding aan de ander wordt het spel onevenwichtig.

Toewijding lijkt echt één van de sleutels te zijn in fetish. Wat maakt, vanuit jouw standpunt, deze toewijding, dit absolute vertrouwen in een ander persoon zo speciaal in fetisj?

Je kunt je niet zomaar aan iedereen overgeven, en je kunt ook niet iedereen domineren. Er is veel meer voor nodig om die magie te vinden, iets dat voor iedereen anders is. Waar de een het veel makkelijker vindt om zich volledig over te geven, kost het de ander veel meer moeite. Maar met domineren is het niet anders, want hoeveel verantwoordelijkheid ben je bereid te nemen en hoeveel kun je eigenlijk aan? Je overgeven aan iemand als ondergeschikte vergt veel moed en vertrouwen. Je bent erg kwetsbaar op dat moment, en tegelijkertijd geef je de grenzen aan van wat acceptabel is. Je zou zelfs kunnen stellen dat de onderdanige persoon meer controle heeft dan de dominante persoon. Het is de taak van de dominante speler om de grenzen te handhaven en het vertrouwen niet te schaden. Voor mij gaat fetisjspel over het vinden van wat zowel plezier als intimiteit geeft, gebaseerd op vertrouwen en het handhaven van die grenzen.

In uw prijswinnende schilderij RECIPROCATION vangt u de essentie van fetisj heel goed: Overgave, respect, een dans om macht en controle. Hoe ben je zelf in deze dans verzeild geraakt?

Als je met dansers praat, merk je hun toewijding en kracht. Tegelijkertijd zijn ze vreselijk kwetsbaar, want één blessure op het verkeerde moment kan het einde van hun droom betekenen. Ik wilde die kwetsbaarheid en die toewijding in één beeld samenvatten. Je ziet de sub die de Dom moet dragen, hij vertegenwoordigt het fundament waarop de Dom staat. Als de sub het niet volhoudt, valt de Dom op de grond. Ik denk dat de fetisj me boeit omdat er een diepe complexiteit in zit die ik nergens anders zo gemakkelijk vind.

Laten we even bij deze toewijding blijven. In uw schilderij ESCAPADE verkennen twee jongens hun ontluikende seksualiteit - het voelt voor mij als een zeer persoonlijk werk van u.

ESCAPADE gaat over de opwinding van twee mannen die elkaar vinden en een moment van verbinding, liefde en de ervaring van seks delen. Ik denk dat veel jongens en mannen die op zoek zijn naar hun seksualiteit beginnen te experimenteren. Ik weet nog heel goed hoe dat voor mij was in het begin. Het moment dat je een onbekende ontmoet brengt allerlei spanningen met zich mee. En als alles klopt zoals eerder besproken, komt het moment dat je je kleren uittrekt. Een prachtig lichaam wordt onthuld, gecombineerd met de wederzijdse instemming om elkaar ook aan te raken. Zulke momenten zijn uniek, opwindend, intens en een geweldig onderwerp om te fotograferen.

Aangezien je het net over je begin had: Was het altijd al duidelijk voor je dat je fotograaf wilde worden? Vertel ons een beetje over je pad om een beroemde fetisj artiest te worden.

Ik ben opgegroeid in een religieus gezin en ook mijn leven daarbuiten werd grotendeels beïnvloed door religie. Tot aan het begin van de puberteit onderschreef ik over het algemeen deze denkpatronen. In die tijd ervoer ik echter ook al veel tegenstrijdigheden tussen wat mensen beweerden en wat er werkelijk gebeurde. Toen ik naar de middelbare school ging, kwam ik in contact met mensen die echt heel anders over de wereld dachten. Langzaam veranderde daardoor mijn wereldbeeld, en kon ik religie achter me laten. Toen ik 19 was, ging ik werken als militair voor het Ministerie van Defensie, niet bepaald een erg inclusieve organisatie. Als gevolg daarvan bleef ik lange tijd in het verborgene. Toen ik op de middelbare school zat, had ik al een analoge camera en documenteerde ik allerlei activiteiten - terugkijkend denk ik dat ik me vooral achter de camera verschool en hem gebruikte om de wereld te observeren. In 2013 besloot ik mijn kennis te verdiepen en ging ik studeren aan de Fotoacademie in Amsterdam. Op de academie had ik aanvankelijk het idee om oorlogs- of modefotograaf te worden, totdat ik in mijn tweede schooljaar een homoseksuele jongen fotografeerde. Toen is voor mij het balletje gaan rollen. Zijn vrijheid om te zijn wie hij was inspireerde me, en al snel gebruikte ik mijn camera om die wereld verder te verkennen. Twee jaar later kwam ik eindelijk zelf uit de kast. Ik denk dat elke kunstenaar een bepaalde passie, liefde of misschien zelfs obsessie moet hebben voor het onderwerp waar zijn werk over gaat. Veel mensen herkennen dat ook in mijn werk. Soms gaat het over dingen die ik als kind gemist heb, andere keren over angsten en teleurstellingen. Stiekem zijn het allemaal vormen van zelfportretten, behalve dat ik modellen gebruik die overigens vaak dezelfde emoties delen.

In de digitale wereld zijn er velen die nu foto's van zichzelf presenteren met een vleugje fetisj. U slaagt erin om veel dieper te gaan met elk van uw werken. Hoe slaagt u erin dat te doen?

De meeste van mijn werken ontstaan niet in één dag. Ik spendeer vaak weken of zelfs maanden om een idee te onderzoeken, uit te diepen en te onderzoeken. Het gaat er niet alleen om wat ik wil zeggen, maar ook hoe een toeschouwer de boodschap kan waarnemen. In de tussentijd gaat het vaak om het vinden van de juiste locatie en de juiste modellen. Pas als alle elementen bij elkaar komen, kan ik aan de slag. Dan gaat het om loslaten en vertrouwen op mijn intuïtie.

Naast de fetisj zelf speel je in je foto's ook graag met taboes, bijvoorbeeld met het thema kerk en lust. Wat spreekt je daar zo in aan?

Religie is iets waar je voor kunt kiezen, in tegenstelling tot seksualiteit. Toch zien we maar al te vaak dat religieuze organisaties proberen religie voor zichzelf op te eisen, en het lijkt mij dat het hen vooral gaat om inkomen en macht. Religie is niet auteursrechtelijk beschermd, het is een publiek goed dat iedereen als het zijne kan claimen en ermee kan doen wat hij wil. Zo kwam ik op het motief van de naakte jongen die een houten kruisbeeld omarmt. Het spel met religieuze symbolen in mijn fotografie is ook een spel met dualiteit. Ik zie hoeveel schade religieuze organisaties aanrichten in de LGBTQ-gemeenschap. Veel mensen leven nog steeds ondergedoken vanwege wat zij zeggen. Zelfs nationale wetten beschermen hen vaak meer dan mijn basisrecht om te bestaan. Op de een of andere manier wil ik dit gebruiken om dit onrecht te bestrijden en tegelijkertijd mijn vrijheid op te eisen. Door deze symboliek in mijn kunst te gebruiken, eis ik een stukje van de kracht ervan op.

Je vertelt in je werk PERSISTANCE op een ontroerende manier over een jongen die door zijn familie in de steek is gelaten, alleen omdat hij op andere jongens valt. En je roept hem op om zich niet aan de stoel te laten binden door de meningen van deze wereld, maar om de wereld zijn ware zelf te laten zien. Een beeld dat in de huidige tijd belangrijker lijkt dan ooit.

Naast mijn fotografische werk, houd ik me regelmatig bezig met het onderwerp diversiteit en inclusie. Hoewel Nederland over het algemeen bekend staat als een land dat de LGBTQ-gemeenschap accepteert, is de realiteit toch wat teleurstellender. Vorig jaar waren er opnieuw veel haatmisdrijven tegen LGBTQ-mensen. Het aantal incidenten en ook de mate van geweld lijken de laatste jaren te zijn toegenomen. Er zal weinig veranderen tenzij we ons laten zien en onze plaats in de wereld krachtig opeisen. De samenleving verhardt, polariseert meer en meer en wordt langzaam intoleranter. Ook wij als fetisjgemeenschap zullen waarschijnlijk met deze negatieve trend geconfronteerd worden. Alleen de tijd zal leren hoe dit zich in de nabije toekomst zal ontwikkelen. Mijn ervaring is dat mensen diversiteit en inclusiviteit belangrijk vinden totdat ze zelf een stapje terug moeten doen. Ik denk dus dat het belangrijk is om bij te dragen aan onze gemeenschap.

Ervaar je die ambivalentie ook als het gaat om je eigen schilderijen? Veel kunstenaars, vooral homoseksuele kunstenaars, hebben tegenwoordig te kampen met veel preutsheid op de kunstmarkt.

Wat de preutsheid betreft, weet ik inmiddels dat volledig naakte jongens nauwelijks verkocht worden in de kunstwereld, simpelweg omdat mensen de afbeeldingen niet thuis durven op te hangen. Dat komt vooral omdat mensen bang zijn voor een veroordelende blik van hun gasten. Naakte vrouwen zijn in dit opzicht meer sociaal geaccepteerd. Dit in tegenstelling tot de kunstgeschiedenis, waarin jongens en mannen op allerlei manieren naakt werden afgebeeld op schilderijen en beeldhouwwerken. Tegenwoordig mag je op internet niet eens een vrouwentepel zien, laat staan een piemel, ook al is het een kunstwerk. Dit weerhoudt mij er geenszins van om mijn kunst te maken, maar ik ben mij er terdege van bewust dat sommige van mijn werken hierdoor misschien nooit verkocht zullen worden. Andere kunstwerken moeten die kosten betalen.

Tot slot, wat is volgens jou de magie, het bijzondere, het unieke in de wereld van de fetisj?

Fetisj prikkelt de verbeelding, en je moet onthouden, niets is wat het lijkt. Het helpt enorm als je rechtstreeks met mensen praat. Er is immers zoveel meer te ontdekken dan wat je op het eerste gezicht ziet.

Arjan, hartelijk dank voor het interview! (ms)